بخشی از مطلب

مقدمه 
ملاحظات کلی در مورد طراحی واحدهای مسکونی
در طراحی واحدهای مسکونی، شرایط زیست، سنت سکونت و وضعیت اقلیمی را مورد توجه قرار داديم، تا از ساخت واحدهای مسکونی فاقد عملکرد صحیح اجتناب گردد.
تقلید از نقشه خانه های شهری که انطباق لازم را با شرایط روستایی ندارند توصیه نمی شود.
با توجه به شرایط اجتماعی و سنت سکونت در منطقه پیش بینی امکان توسعه خانه ها لازم و ضروری است. این توسعه علاوه بر فضاهای مسکونی، باید شامل توسعه فضاهای خدماتی و جنبی نیز باشند.
گسترش واحدهای مسکونی با توجه به شرایط اقلیمی اشراف، دسترسی به حیاط، بهتر است در اطراف حیاط صورت پذیرد و در صورت عدم امکان، گسترش عمودی حداکثر تا 2 طبقه مجاز است.
با توجه به اجتناب ناپذیر بودن همزیستی انسان و دام در کوتاه مدت در طراحی واحدهای مسکونی، جدایی هر چه بیشتر و بهتر محل زیست آنها از یکدیگر توصیه می گردد.
طراحی خانه باید با توجه به سلسله مراتب ارتباط فضاها و عملکردها با یکدیگر انجام پذیرد.
فضاهای خدماتی (شامل خدمات انسان و دام) به صورت مفصلی میان فضاهای زیست انسان و دام مي باشند.
برای نورگیری صحیح و بهتر، فضای زندگی (شامل اتاقها) در سمت شمال و فضای خدماتی انسان (مثل آشپزخانه و سرویس) در سمت غرب و فضاهایی که کمتر مورد استفاده قرار می گیرند مثل انبارها در سمت مشرق حیاط قرار گرفتند.
نقشه ساختمان بهتر است در جهت محور شرقی ـ غربی گسترش یابد تا در نتیجه نمای جنوبی سطح بیشتری داشته باشد و سطح نماهای شرقی و غربی که تنها در تابستان زیر تابش آفتاب قرار می گیرند از شدت آن کاسته شود.
مناسبترین جهت استقرار برای کاهش شدت تابش آفتاب در فصول گرم و تأمین بخشی از نیازهای حرارتی در فصول سرد، جهت حداکثر بین 10 درجه غربی تا 20 درجه شرقی است (برای ساختمانهای یکطرفه 15 درجه شرقی و برای ساختمانهای دوطرفه، جهت شمالی وجنوبی پیشنهاد می شود).
به منظور به حداقل رساندن تاثیر هوای گرم خارج ساختمان به داخل، سطوح خارجی ساختمان باید به حداقل برسد، بنابراین شکلهای فشرده ومتراک استفاده كرديم.
 
 
 
 
 
در اجرای پوسته ساختمان (دیوارهای خارجی) استفاده از مصالح سنگین از قبیل بتن، بلوک سیمانی توپر، آجر، سنگ وخشت توصیه      می گردد. بهتر است سطوح خارجی ساختمان دارای رنگ روشن باشند.
در واحدهای مسکونی باید امکان دستیابی از حیاط به بام پیش بینی گردد.
در مناطقی که بادهای غبارآلود و توفان شن و گرد و غبار وجود دارد، استفاده از دیوارهای بلند در دو طرف حیاط و حیات های داخلی برای محافظت و کنترل و جلوگیری از تاثیر این بادها توصیه می شود (در صورتی که عمق حیاط در جهت وزش باد غالب بیش از دو برابر ارتفاع ساختمان و یا دیوار رو به باد بیشتر نباشد).
ظوابط طراحی واحد هاي مسكوني روستایی 
نکاتی پیرامون طراحی فضاهای مسکونی 
o    ورودی 
پیش بینی فضای ورودی جهت حفظ محرمیت، ایجاد سلسله مراتب دسترسی، لازم و ضروری است.
برای حفظ محرمیت، در ورودی می تواند در جایی قرار گیرد که به طور مستقیم به فضای مسکونی دید نداشته باشد. همچنین می توان با دیوار حایل و یا قراردادن دیوار یکی از فضاهای داخلی، مانع دید مستقیم به درون خانه شد.
در صورت وجود ورودی مشترک برای انسان و دام محل آن باید به شکلی پیش بینی گردد که دام و انسان بدون تلاقی و یا عبور از محل زیست یکدیگر ، به طور مجزا به مکان زیست خود هدایت گردند.
در صورت یک ورودی برای خانه، ابعاد آن باید مناسب با انجام شدن فعالیت های گوناگون باشد. برای ورود تراکتور (در صورت لزوم) و یا سایر وسایل نقلیه به داخل خانه، عرض در ورودی باید حداقل 5/2 متر و در غیر اینصورت برای عبور پیاده، عرض 20/1 متر پیشنهاد می گردد.
o    اتاق
در طراحی واحدهای مسکونی، اتاق باید به عنوان فضایی خصوصی در نظر گرفته شود. همچنین اتاق باید از نظر کالبدی چند منظوره باشد.
توصیه می گردد تا برای هر خانواده روستایی در هر واحد مسکونی 3 اتاق به طور مجزا به ترتیب برای پدر و مادر، فرزندان دختر و فرزندان پسر در نظر گرفته شود.
ابعاد 4×3 یا 5×3 متر با ارتفاع 3-4 متر برای اتاق توصیه می شود.
پیش بینی انبار کوچک (پستو) حداکثر با مساحتی حدود  سطح اتاق توصیه می گردد.
در صورتی که اتاقهای موجود در یک خانه موارد استفاده یک خانواده قرار گیرند 
 
می توان آنها را به طور مستقیم به یکدیگر مرتبط ساخت.
 
o    مضیف (اتاق میهمان)
با توجه به سنت سکونت و آداب و رسوم اجتماعی، پیش بینی اتاقی برای میهمان به عنوان «مضیف» در هر واحد مسکونی ضروری است.
واحدهای مسکونی کوچک با هم وابستگی دارند می توانند یک مضیف مشترک داشته باشند.
محل مضیف باید چنان پیش بینی گردد که ضمن حفظ محرمیت درون خانه، راه دسترسی به آن مشخص باشد. دسترسی به مضیف باید در ارتباط با فضای ورودی ولی خارج از فضای درونی خانه پیش بینی گردد.
برای حفظ محرمیت توصیه می شود که اتاق مضیف پنجره ای رو به فضای داخلی (حیاط) خانه نداشته باشد و جهت تامین روشنایی و تهویه از فضای بیرونی (گذر) استفاده نماید.
در ساختمانهای دوطرفه توصیه می گردد که پنجره ها در دیوارهای مقابل یکدیگر در یک امتداد ، نسبت به هم قرار گیرند تا امکان کوران هوا، بهتر فراهم گردد.
به منظور کاهش تبادل حرارتی باید حتی المقدور از پنجره های کوچک استفاده کرد، به طوری که ابعاد آنها از  سطح نما بیشتر نشود. توصیه می شود در نمای اتاق از دو پنجره با ابعاد 100×100 و یا 100×80 سانتیمتر، استفاده گردد. 
استفاده از در دولنگه چوبی به عرض حداکثر یک متر (برای هر لنگه 50 سانتیمتر عرض) و ارتفاع 2 متر برای اتاق توصیه می شود.
o    انبـار
پیش بینی فضایی به عنوان انبار برای هر واحد مسکونی ضروری است. انبار می تواند به صورت انبار مواد غذایی، علوفه، محصولات و ... مطرح گردد.
ابعاد هر یک از این انبارها با توجه به عملکرد آنها می تواند متفاوت ولی وسعت آنها باید پاسخگوی نیاز هر خانوار باشد.
مجاورت و یا نزدیکی انبار مواد غذایی به اتاق یا آشپزخانه ضروری است. انبار علوفه باید نزدیک به آغل و دارای ارتباط مستقیم با حیاط باشد.
o    مطبخ (آشپزخانه)
مطبخ باید به عنوان محلی جهت پخت و پز در هر واحد مسکونی، پیش بینی گردد.
تعبیه دودکش برای سوختهای دودزا در مطبخ الزامی است. انتهای لوله دودکش در پشت بام باید ارتفاعش حداقل 50 سانتیمتر از بام آشپزخانه بلندتر باشد.
مطبخ اگر چه به نور مستقیم آفتاب احتیاجی ندارد، اما باید ضمن برخورداری از روشنایی طبیعی براحتی نیز تهویه گردد. از این رو پیشنهاد می شود که علاوه بر در و پنجره ترتیبی داده شود که با فضای باز حیاط در ارتباط باشد.
 
 
o    حمام و مستراح
در طراحی واحدهای مسکونی، در نظر گرفتن بخشی از فضاهای حیاط برای مستراح و حمام الزامی است.
ابعاد حمام باید به اندازه ای باشد که از آن برای سایر عملکردها استفاده نشود. بنابراین برای حمام ابعاد 5/1×5/1 متر با ارتفاع حداکثر 20/2 متر پیشنهاد می گردد.
بهتر است مستراح در نزدیکی ورودی قرار گیرد و از پیش بینی آن در مجاورت اتاقها و در ارتباط با فضای زندگی ، اجتناب شود.
ابعاد 20/1×1 متر و ارتفاع حداقل 2 متر برای مستراح توصیه می گردد.
پیش بینی امکان تهویه و استفاده از نور طبیعی برای حمام و مستراح لازم است.
ابعاد پنجره برای نورگیری و تهویه نباید از 30×30 سانتیمتر بیشتر باشد. ارتفاع پنجره باید حداقل 70/1 پیش بینی گردد.
تعبیه یک مستراح در نزدیکی مضیف، با امکان دسترسی از طریق فضای در ورودی توصیه می گردد.
تعبیه حمام در کنار مستراح به دلیل امکان استفاده هر دوی آنها از چاه فاضلاب مشترک و یا لوله کشی آب (در صورت وجود) از نظر صرفه جویی اقتصادی، توصیه می گردد.
o    آغل
با توجه به وضعیت تولید و معیشت خانوار روستایی در منطقه، پیش بینی احداث آغل در هر واحد مسکونی ضروری است.با توجه به سنت همزیستی انسان و دام، انتقال آغل به خارج از روستا و یا تشکیل آغلهای جمعی حداقل در کوتاه مدت به نتیجه ای نخواهد رسید، از این رو ضرورت دارد تا با انجام دادن اقدامهایی ، فضای زیست انسان و حیوان را از یکدیگر جدا نمود.
محیط زندگی دام همانند انسان باید ترکیبی از فضای باز، نیمه باز و بسته باشد. بنابراین، توصیه می شود که آغل بز و گوسفند به صورت بسته و آغل گاو به صورت نیمه باز پیش بینی شود.
آغل یا «بهاربند» باید با فاصله ای حداقل بین 10 تا 15 متر از فضای سکونت انسان ساخته شودف تا تابش نور آفتاب بتواند در پاکسازی فضای حد فاصل اتاق و آغل موثر واقع گردد. همچنین محل قرارگرفتن آغل باید به نحوی باشد که در معرض دید مستقیم فضای مسکونی قرار گیرد تا ورود و خروج دام از اتاق و ایوان قابل کنترل باشد.
o    ایـوان
در طراحی فضای مسکونی همواره باید پیش بینی ایوان به عنوان عنصری لاینفک از بخش اصلی سکونت مطرح گردد. 
عمق ایوان باید به اندازه ای باشد که در تابستان از تابش مستقیم نور خورشید به داخل اتاقها جلوگیری کند و در زمستان امکان تابش آن را به داخل اتاق فراهم سازد.
با توجه به انجام دادن فعالیت های روزانه در ایوان، بخصوص در فصول گرم، عمق ایوان نباید حداقل کمتر از 2 متر پیش بینی گردد.
در صورت نیاز به کاهش سطح آفتابگیر می توان از حصیر یا شبکه های آجری و گچی که امکان عبور باد از آنها وجود دارد و در عین حال میزان نور را تنظیم و از شدت آن می کاهد، استفاده کرد. کف ایوان باید حداقل 50 سانتیمتر از سطح حیاط بلندتر باشد.
در منطقه جلگه، ایجاد کوران در ایوان ضروری است ولی در منطقه کوهستانی شمال خوزستان که دارای آب و هوای سردی است، بسته بودن سه جانب ایوان به منظور جلوگیری از کوران در فضای مسکونی الزامی است.
تعبیه طاقچه در دیواره ایوان می تواند در جای دادن وسایل ضروری، مورد استفاده قرار گیرد.
 
 
o    حیاط
حیاط باید فضایی باز آفتابگیر و وسعت آن چنان باشد که بتواند تمامی عملکردهای لازم را که مختص فضای باز هستند در خود جای دهد و بسهولت بتواند مورد استفاده همزمان انسان و دام قرار گیرد.
جداسازی فضای انسان و دام در یک محوطه واحد می تواند با محصورکردن فضایی (بهاربند یا پروچین) برای دام صورت پذیرد.
قرارگرفتن بهاربند در سطحی پایین تر از کف حیاط و احداث نوار سبزی از درختها و گیاهان به دور آن برای افزایش بهداشت محیط توصیه می شود.
کاشت درخت و گیاه در نزدیکی پنجره و ایوان باعث کاهش شدت انعکاس نور آفتاب به داخل اتاق نیز می گردد. ضوابط مربوط به نمای (شکل ) ساختمان نما باید دارای نظام و تناسبات معین باشد.
نمای فضاهای مختلف (بسته به عملکردشان) باید از هماهنگی در شکل و تناسب در ابعاد و اندازه درها و پنجره ها نسبت به یکدیگر برخوردار باشد.
توصیه می گردد تا حتی الامکان از شکل اجزای سنتی نما از قبیل شکل در، پنجره و ... استفاده شود. درها و پنجره ها بهتر است نسبت به سطح نما دارای عقب نشینی (حداقل 10 سانتیمتر) باشند.
ایجاد سایه در نما با توجه به شرایط اقلیمی باید مورد توجه قرار گیرد. این امر را می توان با کمک سایه بان و نیز با جلوآمدگی و یا عقب رفتگی حجم ها نسبت به یکدیگر ایجاد نمود.
استفاده از دیوار مشبک در نما در جان پناه، دست اندازها و ... جهت ایجاد تنوع و زیبایی توصیه می گردد. پنجره ها در نما باید حتماً دارای سایه بان و یا سایر عناصری که ایجاد سایه می کنند، باشد.
چون نماهای شرقی و غربی ساختمان ، در تابستان در زیر آفتاب بسیار شدیدی قرار دارند باید حتی المقدور از پیش بینی پنجره ها با سطوح شیشه ای در این نماها خودداری گردد. در صورتی که پیش بینی چنین پنجره هایی اجتناب ناپذیر باشد، باید اندازه آنها کوچک و تعدادشان محدود باشد. توصیه می شود که این پنجره ها به صورت افقی (ارتفاع کم و طول زیاد) باشند.