بخشی از مطلب
عدالت نیاز فطری همه انسان هاست. همه افراد به رعایت تساوی و هر عنصری که نمود و نشانگر عدالت باشد ، علاقه مندند. یکی از موارد بسیار مهم برای هر فرد ، فضا و محیطی است که در آن زندگی می کند و با دیگران در ارتباطاست که معماری طراح و تعریف کننده این فضا می باشد. عوامل متعددی مانند اقلیم ، فرهنگ و ... در معماری محیط زندگی دخیل هستند. حال این سوال پیش می آید ،آیا عدالت می تواند یکی از این عوامل تاثیر گذار باشد ومی توان معماری عادلانه داشت؟
نظام اعتقادي مذهب شيعه، بر پايه سنت و سيره معصومين عليهم‌السلام استوار است و انسان را به عدالت، آگاهي، انديشه و اجتهاد فرا‌مي‌خواند؛ رسالت آن، ستيز با تحجر و تعصب سياسي و اجتماعي است. از اين‌رو مذهب شيعه در ايران به‌دليل گوهر انساني و عقلاني خود به عقايد اصيل ايراني محتوا و جهت داد. به علت سخت‌گيري‌هايي که در طول تاريخ بر پيروان مذهب شيعه وارد آمده است، همواره براي اعلام و اظهار وجود در تنگنا قرار داشته و اعتقادات خود را به‌صورتي ظريف و در ايما و اشاره و کنايه بيان مي‌کرده است؛ مسجد به‌عنوان مکان بروز چنين عقايدي از ظرايفي در طراحي برخوردار شد که درک آنها با شناخت دقيق مباني اعتقادي شيعه امکان‌پذير است. رسمي شدن مذهب شيعه در دوره صفوي فرصتي به دست معماران شيعه مذهب داد که عقايد خود را آزادانه‌تر تبليغ کنند و جهان‌بيني تشيع را در قالب آفرينش فضاهاي مذهبي به‌ويژه در معماري مساجد آشکار كنند. بدون شک اين اعتقادات در تمامي اجزا و عناصر مسجد شامل جانمايي و ارتباطات فضايي، تزئينات، ميزان نور، رنگ، مقياس و ساير عناصر مساجد تاثير گذاشته و نمايان شده است؛ اما در اين پژوهش براي وصول به نتيجه‌اي واضح‌تر تعدادي نمونه از مساجد شيعي و تعدادي نمونه از مساجد اهل سنت در ايران از لحاظ چگونگي ارتباطات فضايي مورد بررسي تطبيقي قرار مي‌گيرد و اصولي که در مراتب فضايي و نحوه حرکت آدمي در مساجد رعايت مي‌شود، معرفي مي‌گردد.
مسجد کجاست؟
مسجد نوع عالي بناي اسلامي به معناي واقعي کلمه است و به اين ترتيب کليد معماري اسلامي به شمار مي‌رود و معماري آن از اساس مساوات‌طلبانه، شمايل‌شکن، درون‌نگر و از همه مهم‌تر سرشار از انگيزه‌هاي مذهبي عميق است. (هيلن براند: 70، 1377)
مسجد علاوه بر اينکه قلب شهر اسلامي و عامل انسجام فيزيکي شهر است؛ جايگاه عبادت و پرستش خالصانه خداوند نيز مي‌باشد؛ «و ان‌المساجدَ لِللهِ فَلاَ تَدعُوا مَعَ‌الله اَحداً.» (سوره جن: 18) مسجد جايگاه زمزمه و نجواى صادقانه با معبود است؛ «وَ اَقيمُوا وُجوهَكُم عِندَ كُل مَسجد وَادعُوهُ مُخلصينَ لَهُ‌الدينَ». (سوره حج: 4) مسجد هرچند يك واحد اجتماعى كوچك است، ولى نماد يك جامعه اسلامى و نمونه عينى حاكميت ارزش‌هاى اسلامى است. بنابراين، تحقق ارزش‌هايى از قبيل تقوا، علم، جهاد، برادرى، مساوات و عدالت از مسجد آغاز مي‌شود. همچنين از رسول خدا(ص) نقل شده است كه فرمودند: «بهترين مردم كسانى هستند كه پيش از همه به مسجد داخل مى‌شوند و آخر از همه از مسجد خارج مى‌شوند.» در درراللآلى نيز از آن حضرت (ص) نقل شده است: «هرگاه گروهى در مسجدى از مساجد خدا به تلاوت كتاب خدا و فراگيرى آن بپردازند، قطعاً آرامش و رحمت خدا بر آنان نازل مى‌شود و خداوند نام آنان را در زمره ياران خويش ثبت مى‌فرمايد و هر كه رفتارش او را در مسير حق كُند نمايد نسبت‌هاى خويشاوندى‌اش نمى‌تواند به او سرعت بخشد.»
از طرفي مسجد از مهم‌ترين رويکردهاي توسعه، توجه به سرمايه‌هاي اجتماعي و تقويت شاخص‌هاي کمي و کيفي و به‌کارگيري آن در توسعه کشور است. اين رويکرد نه‌تنها به قابليت زمينه‌سازي براي رشد و گسترش سرمايه‌هاي اجتماعي توجه دارد بلکه معتقد است تقويت سرمايه‌هاي اجتماعي نقش مهم و حياتي در ابعاد مختلف توسعه جامعه دارد. چنين رويکردي اساس توسعه را بر پايه و بنيان معرفي نظام فکري خود پي‌ريزي مي‌کند و چنين نگرشي ضمن استفاده از تجارب ساير جوامع از نگاه کليشه‌اي و اقتباسي اجتناب مي‌کند. عنصر دين به‌ويژه دين مبين و کامل اسلام و تجلي‌گاه آن که همانا مسجد است از مهم‌ترين سرمايه‌هاي اجتماعي محسوب مي‌شود که همواره نقش تعيين‌کننده‌اي در توسعه جوامع به‌ويژه جوامع محله‌اي و شهري دارد. مسجد نهادي است که در اجراي عدالت اجتماعي و توزيع متناسب بيت‌المال، فقر‌زدايي و تبعيض‌زدايي نقش مهمي را ايفا مي‌کند، علاوه بر اينها مسجد در انعکاس نقطه‌نظرها و پيشنهادهاي م
و...