شبستان قسمتی است از مسجدهای بزرگ که دارای سقف است. شبستانها فضاهای سرپوشیده و دارای ستونهای یک شکل و موازیاند که از یک طرف به صحن مسجد راه دارند. همچنین شَبستان مکانی بود در خانهٔ پادشاهان قدیم که خلوتخانه و حرمسرا و خوابگاه آنان بهشمار میآمد. در دورهٔ قاجار در ایران شبستان را اندرون، اندرونی و زنانه میگفتند.
شبستان زمستانی:
شبستان زمستانی یا دارالشتا یا بیتالشتا در مساجد فضاهای سرپوشیده و دارای ستونهای یک شکل و موازیاند بوده که برای فرار از سرمای زمستان معمولا در زیر زمین و با کمترین ارتباط به صحن اصلی و فضای بیرون ساخته میشدهاست.
پوشش سقف شبستان زمستانی غالبا با مودول کلمبو، چهاربخشی یا گنبد بودهاست. برای نورگیری سوراخهای در سقف ایجاد میکردهاند که با سنگ مرمر پوشیده میشد و نور کم، فضایی آرام، دلپذیر و عرفانی به فضا میبخشید.
شبستان زمستانی غالبا نسبت به شبستانهای اصلی کوچکتر بودهاست.
شوادان :
شوادون در لهجه دزفولی و شوشتری به معنی شبستان است و از دیر باز مرسوم بوده که برای فرار از گرمای طاقت فرسای تابستان در درون سردابههایی عمیق که از تابش آفتاب محفوظ بودهاست، ساعات گرم روز را میگذرانیدهاند، بدیهی است استفاده از این سردابهها یا شوادونها ضرورت زندگی ساکنین این منطقه بوده و به تناسب مکنت و ثروت و تفنن و تشخص صاحبان خانهها در ساختمان آنها ذوق و ظرافت و سلیقه و هنرهای معماری و تزئینی بکار میرفتهاست که از نمونههای مشخص این شوادونهای زیبا را میتوان شوادون آقامیر که اکنون مخروبهاست و شوادون منزل مهدوی نزدیک بقعه شاه رکنالدین را مثال زد.
فضای داخلی شوادان:
شوادان بنا نسبت به شبستان در سطحی بسیار پایینتر قرار گرفته است. شوادانهای دزفول، حفره هایی دست کند میباشد که در دیوارها و سقف آن از هیچ نوع مصالح بنایی استفاده نشده و فقط در کفسازی و ساخت پله های آن آجر به کار رفته است.
شوادانها یکی از ویژگیهای خاص و ویژه معماری دزفول است که کاربریهای متنوعی داشته است از جمله کار تهویه و خنکی ساختمان را بر عهده داشته، به این صورت که شوادان دریچهای در بیرون خانه برای ورود هوا داشته و با توجه به عمق شوادان و رطوبت موجود در آن، هوای در شوادان خنک شده و این هوای خنک از طریق کانالهایی در بخشهای مختلف ساختمان توزیع میشده است.
علاوه بر آن به عنوان محلی خنک و آرام در تابستانها مورد استفاده قرار گرفته، همچنین این شوادانها به خانههای همجوار راه داشته است و به این صورت ارتباط نزدیکی میان همسایهها وجود داشته است.