کاروانسرای قلمدانی همدان در سال ۱۲۲۴ هجری قمری ساخته شد و در شمال غربی بازار همدان و در نزدیکی مسجد النبی قرار دارد. طرحی شبیه مداد است و دلیل نامگذاری آن شکل خاص پلان است.
با مساحت 1230 متر مربع در دو طبقه یک طبقه زیر زمین زیرزمین غیر قابل استفاده و 28 اتاق می باشد.
کارکردهای این سرا فرهنگی و تجاری است و گفته می شود در گذشته مرکز تجارت ابزارهای هنری مانند قلم و کاغذ بوده است.
منطقه اول (منطقه کوچک):
در دو طرف محوطه مانند ورودی چند در چوبی وجود دارد
اما آنها به صورت یک طرفه قرار گرفتند. از این درها برای ورود استفاده می شود
از آنها در اردوگاه های کاروانی استفاده می شود.
محوطه کوچک از دو طبقه (طبقه همکف و اول) تشکیل شده است، طبقه فوقانی دارای تراس است که بار آن بر روی تیرهای سقف طبقه اول می افتد. علاوه بر این، در ورودی راهرو دوم، طاق طاقدار دیگری دیده می شود که دارای نمای زیبای آجری است که چهار ستون به صورت عمودی و افقی وارد طاق می شود و دو طاق کوچک دیگر در دو طرف آن قرار گرفته است. این دو قوس بار قوس اصلی را به پانل های جانبی منتقل می کنند.
منطقه اول (منطقه کوچک):
سوراخی در مرکز طاق دیده می شود که با حصار فلزی که شبیه پنجره است پوشیده شده است. سقف این قسمت برای تامین نور راهرو باز است. ارتفاع طاق از طاق ورودی بیشتر است. براکت ها نیز با کمک میله های فلزی به دیوار متصل می شوند تا تحت بار خم نشوند.
ناحیه دوم:
از راهرو دوم به سلول و فروشگاه می رسیم.
این قسمت تقریباً چهار برابر متراژ اول است. در این شش
یک سلول و دو سلول در عرض آن قابل مشاهده است. دو سلول
آنها در عرض قرار دارند و سطح بزرگتری دارند که دو برابر سایر سلول ها است.
از آنجایی که در هر طرف شش حجره و در انتهای آن دو حجره وجود دارد، چهارده حجره در طبقه همکف دارند. حجره ها نیز در زیرزمین به همین ترتیب ساخته شد. مرکز منطقه خالی است و اجازه می دهد نور وارد زیرزمین شود. دو طبقه با یک راه پله سنگی به هم متصل می شوند. قسمت اصلی جلوی هجرت ویترین است. انتقال بار سقف قسمت ورودی به صورت قوسی انجام می شود. اندازه هجرت حدود 20 متر است، یعنی تقریباً چهار در پنج هستند. لایه زیرین در اثر فشار لایه رویی آسیب دیده و قابل استفاده نیست. جنس دیوار آجر و ملات آهک است.
کاروانسرای قلمدانی همدان در شمال غربی بازار همدان به مساحت 1230 متر مربع و دارای دو حیاط، دو طبقه و یک زیرزمین است و سبک گچبری تزئینی آن شبیه به سبک هنری یونان باستان مربوط به رومی است. سبک هنری که فقط در کاخ گلستان تهران دیده می شود. نام این بنا نیز برگرفته از فرم معماری آن است که به سبک قلمدان ایرانی مینیاتوری ساخته شده است.