پاورپوینت بررسی وقف در اسلام وتاثیرآن در معماری
یكى از بزرگترين امورى كه اسلام در يكى از دو ركن" حقوق الناس" و" حقوق الله" مورد اهتمام قرار داده و به طرق و انحاى گوناگون، مردم را بدان وادار مى سازد، انفاق است پاره اى از انفاقات از قبيل زكات، خمس، كفارات مالى و اقسام فديه را واجب نموده و پاره اى از صدقات و امورى از قبيل وقف سكنى دادن مادام العمر كسى، وصيت ها، بخشش ها و غير آن را مستحب نموده است. وقف دو گونه است: وقف عام و وقف خاص. البته عموم و خصوص در وقف با ملاحظه موقوف عليه است، بنابراين وقف خاص، وقف بر شخص يا اشخاص معين است، مانند وقف بر اولاد و يا وقف بر زيد و فرزندان او و وقف عام وقف بر جهات و مصالح عمومى مانند مساجد و مكانهاى استراحت و مدارس و امور مشابه ديگر و يا وقف بر عناوين كلى مثل فقرا و ايتام و بيماران و كسانى كه در راه مانده اند و مانند آن است و اين اقسام سه گانه تفاوتى از جهت اصل وقف ندارند، هر چند از حيث احكام و آثار تفاوت دارند، مثلا در وقف بر جهات و مصالح عمومى و همچنين در وقف بر عناوين عمومى قبول كسى شرط نيست و همچنين وجود مصداق موقوف عليهم در خارج هنگام اجراى صيغه وقف هم شرط نيست، در حالى كه در وقف خاص اين امور شرط هستند و همچنين در وقف بر جهات و مصالح عمومى كه به صورت وقف انتفاع هستند از قبيل مساجد و مدارس و قبرستان ها و پل ها و مانند آنها، وقف به هيچ وجه قابل فروش نيست حتى اگر خراب شود، بر خلاف وقف خاص و وقف بر عناوين كلى به صورت وقف منفعت كه فروش و تبديل آنها در بعضى از حالتهاى استثنايى جايز است.
وقف از نظر قرآن
بايد گفت وقف از مختصات نظام حقوقی و اقتصادی اسلام است. وقف در اسلام دارای ويژگيهایی است. وقف عملی است صالح و باقی، و مصداق روشنی است از تعاون و تعاضد، و انفاقی است عاری از منت، و احسانی است خالی از اذيت و بدور از تحقير شخصيت ديگران، و تصدقی است دايمی و مستمر و بدون ريا، و وامی است بدون اضطراب و تكاثر (سوره مبارکه تكاثر، آيات 1 و2) و بروز اختلافات فاحش طبقاتی به صورتی معقول مبارزه می شود، و برگ سبزی است که برای انسان ذخیره میشود. (سوره مبارکه مزمل، آيه 20) و سرانجام عاملی است كه نام واقف را نيز جاودان می سازد و وی را به نوعی خلود و بقا می رساند.
وقف عبارت است از حبس کردن مال ، تصرف نکردن در آن و بخشيدن منفعت هاي حق استفاده از آن در راه خير. به عبارتي وقف به معني نگاه داشتن دايمي اصل مال و بهره برداري از منافع آن براي خيرات است.اين عمل نيک، با 14 قرن سابقه در اسلام، ابتدا با توجه به حديثي از پيامبر (ص) صدقه جاريه نام داشته است:
«بهترين يادگار و ميراثي که انسان از خود بر جاي مي گذارد 3 چيز است: صدقه جاريه (وقف) که اجر و مزدش به او مي رسد، دانشي که پس از او مورد استفاده واقع شود و فرزند شايسته اي که خيري در بر داشته باشد.
از نظر كالبدي نقش وقف را ميتوان در ايجاد و احداث خردترين عناصر كالبدي شهر نظير مساجد، مدارس، حمامها، آبانبارها، سقاخانهها، روشنايي معابر و بازارچه هاتا شكلگيري و توليد كلانترين فضاهاي شهري نظير بازارها و مجموعههاي وقفي مشاهده و پيگيري كرد، از بسياري آثار و تك بناهاي شاخص و مهم شهري كه بگذريم، در تاريخ شهرسازي ايراني – اسلامي به مجموعههاي كالبدي پيوسته و همبستهاي در مقايسهاي مختلف شهري، از مقايس يك مركز محله يا محله تا مقياس مركز شهر و يا شهر بر ميخوريم كه سنت وقف در شكلگيري آنها نقش اساسي داشته است.
بسياري از شهرهاي قديمي اغلب محلههاي كوچكي بودهاند كه به تدريج شكل گرفتهاند كه با افزايش جمعيت و توسعه بناها و اماكن به شهر تبديل شدهاند. اين محلهها كه از پيش طراحي نشده بودند براي احداث و ايجاد مراكز و فضاهاي خدماتي – عمومي در آنها بالطبع هيچگونه پيشبيني به عمل نميآمد، ولي در عين حال ميبينيم كه شهرهاي سنتي و قديمي ايران در نظام و ساختار محلهاي خود از انسجام و پيوستگي قوي برخوردار بودهاند و تقريباً بسياري از خدمات و نيازهاي شهري و محلهاي به شكلي خودجوش و طبيعي در آنها ايجاد شده بود. اين اجزاء و عناصر عموماً بدون اتكا به منابع و اعتبارات دولتي و در چهارچوب نظام وقف و با سرمايههاي مردم احداث ميشدند. در واقع تحت تأثير فرهنگ وقف بسياري از تأسيسات زيربنايي و روبنايي در مجتمعهاي زيستي بدون اينكه حكومتها اصولاً وظيفهاي در ايجاد آنها احساس كنند توسط مردم ساخته ميشدند.
نظام وقف نه تنها موجب ساخت و ايجاد بسياري از فضاها و عناصر با ارزش شهرها بوده است، بلكه ارتباط و پيوند معنوي و نزديك موقوف با امور ديني و مذهبي، سبب ماندگاري و پايداري فضاهاي شهري موقوفه در طي زمان شده است. در يك نظر اجمالي ميتوان گفت ماليكت بسياري از آثار و عناصر شهري كه در زمره مواريث فرهنگي و تاريخي كشور به مشار ميروند، وقفي است. در واقع علل ماندگاري بسياري از ميراثهاي معماري و شهرسازي ايران در بستر زمان را بايد در نقش فرهنگ متعالي وقف جستجو كرد. از طرف ديگر اصول و ويژگيهاي نظام وقف به گونهاي است كه بسياري از اين فضاها و عناصر از طريق رقبات درآمدزايي كه بر آنها وقف شدهاند، خود را محافظت و مرمت كرده و در نهايت آبادان و معمور بر جاي استوار باقي مانداند. همچنين ماهيت ابدي، دايمي و غيرقابل فروش و انتقال بودن موقوفات و صرف منافع رقبات آنها در راه مقاصد خير و براي كاركردها و مصالح جامعه مسلمين، موجب شده است كه تعداد زيادي از موقوفات يا رقبات، به خصوص املاك غير منقول چون مساجد، حوزههاي علميه مدارس، كتابخانهها، بيمارستانها، مسافرخانهها، آبانبارها، و قنوات، پلها، حمامهاي عمومي و بازار كه كم و بيش داراي ساختار پايدار و ديرپايي هستند، از ساير عناصر شهري پايدارتر بباقي ماندهاند از جمله مشخصات مهم بناها وقفي در شهرهاي سنتي ايران در نظر گرفتن تعدد روابط در بهرهوري از آنهاست
و....